De pedagogische tik – de argumenten kritisch bekeken

De maatschappelijk discussie over de corrigerende, of 'pedagogische' tik, laait steeds weer op: is die nu wel of niet acceptabel? De hoogste tijd om nog eens alle argumenten kritisch te bekijken.

De maatschappelijke discussie over de corrigerende, of ‘pedagogische’ tik, laait steeds weer op: is die nu wel of niet acceptabel? De hoogste tijd om nog eens alle argumenten kritisch te bekijken.

In Medisch Contact, het tijdschrift voor en door artsen staat het stuk ‘Pedagogische tik niet per se slecht’ te lezen. Hierin pleiten de auteurs voor een genuanceerder kijk op de schadelijke gevolgen van zo’n tik.

Dit doen zij door naar onderzoek te kijken waar de schadelijkheid of de effectiviteit van de klap gemeten is. Met die schadelijkheid lijkt het soms wel mee te vallen: kinderen tussen de twee en zes jaar lijken iets minder agressief, gehoorzamer en minder schooluitval te hebben. Voor de leeftijd van twee en na de leeftijd van zes jaar zijn er wél negatieve gevolgen gemeten.

Na publicatie van dit stuk brak de discussie goed los: ik deed in Volkskrant een duit in de zak en daarop lieten vertrouwensartsen weten het ook stellig oneens te zijn met de voorstanders van de tik. Aan de andere kant van de discussie bleek uit de poll van RTL nieuws dat 70% van de kijkers vindt dat een tik moet kunnen.

Kennelijk vinden heel veel mensen dat je een kind best mag corrigeren door het pijn te doen of te laten schrikken. Ik wil daarom nog eens alle argumenten die voor de tik te pleiten onder de loep nemen.

‘Ik kreeg vroeger wel eens een tik en met mij is het ook goed gekomen’

Dat kan, een enkele tik als grote uitzondering, ingebed in een verder liefdevol nest zal waarschijnlijk weinig blijvend effect hebben. Maar hoe zit dat met een tik die vaker wordt gegeven? En ook: leren kinderen er echt iets van? Waarschijnlijk niet. Uit onderzoek blijkt dat een kind op deze manier straffen, weinig effect heeft op het gedrag. Sterker: er zijn aanwijzingen dat kinderen er zich juist slechter door gaan gedragen of zelf agressiever worden. Maar bovenal: hoe kun je weten dat je er niet slechter van bent geworden? Je kunt jezelf namelijk niet klonen en een andere opvoeding geven en die twee met elkaar vergelijken. Je weet eenvoudigweg niet hoe je zou zijn geweest zonder die tik. Het is op zijn minst geen redelijk argument vóór de tik. Je kunt wel zeggen dat door zelf geslagen te zijn door je ouders, je de tik kennelijk als normaal ‘gereedschap’ in de opvoeding bent gaan zien.

‘Kinderen hebben discipline nodig’

Vast. Elk mens heeft een mate van discipline nodig om de dag door te komen, maar dat is nog geen reden om fysiek te straffen. Als volwassene zul je zelf uit je bed moeten komen en dingen doen waar je misschien tegenop ziet. Kinderen moeten dat nog leren. En hoe leren ze dat? Door ze stukje bij beetje verantwoordelijkheid te geven. Vanaf de puberleeftijd zullen kinderen zich realiseren dat er een wereld buiten het gezin bestaat. De mening van leeftijdsgenoten wordt dan veel belangrijker. Door met een tik goed gedrag af te dwingen heb je je kind geleerd jou te gehoorzamen, maar heb je je kind dan ook automatisch geleerd zichzelf te disciplineren? Nou nee. We weten genoeg over intrinsieke motivatie om te weten dat het zo niet werkt. We weten door bijvoorbeeld het Milgram-experiment dat heel gehoorzame mensen in staat zijn tot het nemen van zeer slechte beslissingen.

f84ec44262203ba5c297529c5140b8d0

‘Kinderen leren goede beslissingen nemen door te oefenen met beslissingen te nemen, niet door aanwijzingen op te volgen’ zegt schrijver Alfie Kohn. Met andere woorden: wanneer je kinderen leert dat ze hun ouders blind moeten gehoorzamen dan is dat géén garantie dat kinderen ook zelfdiscipline hebben geleerd. Ze hebben (tijdelijke) gehoorzaamheid geleerd, dat is iets heel anders. Met je kind praten over wat bepaald gedrag betekent voor een ander en laten meedenken over oplossingen, zijn manieren om je kind te leren nadenken over goed en kwaad, om empathisch te leren zijn.

‘Door de hele geschiedenis heen zijn kinderen fysiek gestraft’

Dat klopt, maar is de wereld een vreedzame, veilige plek waar iedereen zichzelf mag zijn? We hebben net de meest gewelddadige eeuw ooit achter de rug. De Spartanen wisten al: als je kinderen hardvochtig behandelt, worden het goede soldaten. Als je je kind leert dat je iemand best mag ‘corrigeren’ door middel van een tik, moet je niet raar opkijken als je zoon of dochter op de crèche of op school óók meppen staat uit te delen. Ik beweer nu heus niet dat een incidentele klap meteen een enorme bully van je kind maakt, maar het maakt hopelijk wel duidelijk hoe onredelijk dit argument is.

‘Een kind heeft soms een tik nodig, omdat het nog niet rationeel kan nadenken’

Ah, maar hoe moet je kind rationeel leren nadenken dan? Want eigenlijk leef je een soort holbewonersoplossing voor: als je niet luistert of doet wat ik zeg, dan timmer ik erop. Ja, ik weet het: een ‘pedagogische’ tik is niet hetzelfde als erop losbeuken, maar of je nog-niet-helemaal-rationele kind die nuance begrijpt? Als je kind nog niet rationeel kan nadenken, begrijpt hij wel: mijn ouder slaat, dus slaan mag. spanking-bad2Voorleven is een prachtige manier waarop kinderen leren, eigenlijk de voornaamste manier waarop kinderen leren, maar helaas nemen ze soms ook zo onze slechte gewoontes over. Kinderen doen wat jij doet en niet wat jij zegt. Omdat je kind nog niet rationeel kan nadenken, zal het gesprek over: ‘als papa en mama jou slaan, is dat goed, maar jij mag je broertje niet slaan, dat is verkeerd’ vast geen makkie zijn.

‘Als je je kind niet straft, ben je dus een laat-maar-waaien-ouder die alles goed vindt’

De hardnekkigste mythe en een flinke drogreden, een zogenaamd vals dilemma: als je niet streng bent en fout gedrag meteen afstraft, zul je wel een Kumbaya-zingende neohippie zijn die vindt dat een kind alles maar mag. Die ouders zullen vast wel bestaan, maar ik vermoed dat die kinderen niet tot de meest agressieve exemplaren zullen opgroeien. Verreweg de meeste ouders bevinden zich ergens op het grote spectrum tussen die twee uitersten van superstreng en laat-maar-waaien. Grenzen aangeven, praten over consequenties van gedrag, meedenken over een oplossing hoe je je fout kunt herstellen, je kind eens ‘nee’ verkopen: het kan allemaal, ook als je besluit onvoorwaardelijk op te voeden. Betrokken ouderschap heet dat en dat heeft helemaal niets met laat-maar-waaien te maken.

‘De maatschappij wordt steeds ruwer, dat komt omdat kinderen alles maar mogen tegenwoordig. Een tik op z’n tijd, daar krijg je goede burgers van’

Ik zou daar een boek over kunnen schrijven, maar gelukkig heeft Alfie Kohn dat al gedaan. Volgens hem werd er in de Griekse oudheid al geklaagd over ‘de jeugd van tegenwoordig’. Hoe komt het toch dat die verwenmythe zo in stand blijft? Als ongeveer 70% van alle ouders wel eens een tik uitdeelt, dan zijn we toch helemaal niet aan het verwennen? Kohn betoogt het tegenovergestelde: we geven onze kinderen juist te weinig van wat zij echt nodig hebben, namelijk liefdevolle relaties, empathie, begrip en respect.

Eigenlijk is het vrij simpel: als wij als ouders een liefdevolle, vreedzame wereld willen voor onze kinderen, dan zullen wij moeten laten zien dat je conflicten netjes oplost, hoe je met anderen communiceert en samenwerkt, voor zwakkeren in de samenleving zorgt en dat je mensen met respect behandelt. Ik snap dat goed gedrag afdwingen door middel van een tik sneller werkt, maar op de langere termijn draagt het niet bepaald bij aan die betere wereld.

‘Als ouders geen tik mogen geven, dan voelen ze zich pedagogisch onmachtig en dan zullen ze mogelijk gaan mishandelen’

a7208b25822c1f17feda408997ebdfed
The Lonely Doll – Dare Wright (1957)

Ik betwijfel sterk of hier iets van waar is. Ik heb dit in mijn stuk voor Volkskrant een drogreden genoemd, een glijdende schaal. De meeste ouders die wel eens een tik uitdelen zullen dat doen uit onmacht. Die balen daar dan achteraf van. En omdat het in een opwelling gebeurt, zullen ze het lijstje over hoe en waar en wanneer en op welke leeftijd je zou mogen slaan, niet in hun achterhoofd hebben gehouden.

Maar stel dat het waar is, dat ouders zich onmachtig zouden voelen als ze geen tik mogen uitdelen aan hun kroost, wat dan? Dan is de oplossing simpel: praat met ouders over andere, liefdevolle manieren van kijken naar hun kind. Kijk bijvoorbeeld naar je verzoek: is dat redelijk? Past het bij de leeftijd van je kind? Zou je je kind mee kunnen laten beslissen? Enzovoorts. Dat is niet de kortste weg naar resultaat, maar wel de weg van de redelijkheid.

En dan last but not least:

‘Een corrigerende tik is héél iets anders dan kindermishandeling!’

Prima. Maar waar leggen we de grens dan precies, op een manier dat het ondubbelzinnig duidelijk is? Want een corrigerende tik van ouders goedvinden, betekent ook dat we kinderen in een gekke uitzonderingspositie plaatsen. Als je een willekeurig kind op straat een klap geeft, ben je in overtreding van de wet. Als je een buurvrouw een mep verkoopt, belt ze waarschijnlijk de politie. Maar een klein kind, dat afhankelijk is van de zorg en liefde van zijn ouders en ook nog eens behoorlijk machteloos en alleen is achter de gesloten deuren van het gezin een klap geven, dat is prima? Hoe controleer je zoiets? Hoe waarborg je de veiligheid van een kind in zo’n afhankelijke positie? Waarom keuren we het goed als ouders hun eigen kind soms een tik geven, maar een willekeurig kind niet? Waarom niet de regel hanteren dat iedereen recht heeft op behoud van lichamelijke integriteit? Een incidentele tik is misschien niet hetzelfde als systematische mishandeling, maar dat is geen reden om het goed te praten.

Tot slot

Het is prima dat de discussie over de corrigerende tik weer op gang is gebracht. Als een groot deel van alle ouders vindt dat je een kind best wel eens fysiek mag corrigeren, dan is die discussie ook hoognodig, al is het alleen maar om aan te tonen dat de argumenten voor de corrigerende tik niet erg overtuigend zijn. Daarnaast is het goed nog eens aan te kaarten dat behaviorisme een veel te eenzijdige en discutabele kijk op opvoeding is. Gedragstraining staat niet gelijk aan ‘goed opvoeden’. Het doet ook geen enkel recht aan al die ouders die elke dag weer bewijzen dat het ook heel anders kan. Die streven naar een respectvolle wereld waarin we elkaar geen pijn doen.

Meer lezen:

Standaard afbeelding
Gabriëlle Jurriaans
Ooit ben ik begonnen als jeugdhulpverlener, maar heb me de laatste jaren helemaal op het schrijven gericht. Ik schreef eerder stukken over opvoeding voor onder andere NRC Next, De Groene, Vonk/ Volkskrant en voor verschillende tijdschriften en websites. Momenteel werk ik aan een boek en wil ik nieuwe projecten ontwikkelen, met name op het gebed van internetjournalistiek. Ik geniet erg van mijn twee 'knurften' waar ik elke dag van leer.
Artikelen: 58

5 reacties

  1. Dank je Gabrëlle voor jouw artikel. Ik deel er graag de gedachten over die bij me opkwamen tijdens het lezen.

    Een ouder die de hand opheft om haar/zijn kind, dat 5 keer zo klein is, te slaan. Slaan (of tikken – hoe je het wilt noemen) doet pijn. En hoort pijn doen bij liefde en respect? Voor mij niet! Ik ben weg hoor, wanneer iemand mij (al dan niet voor mijn eigen bestwil) gaat ‘tikken’. Ook kan ik niet van een liefdevolle relatie spreken wanneer dit incidenteel gebeurt. En ook al zou deze tik mij fysiek geen pijn doen, dan nog voel ik pijn en angst. Pijn door vernedering, schaamte, het idee dat ik slecht zou zijn, het waard om te worden geslagen. Angst voor de volgende klap. Maar een volwassen mens kan weggaan, misschien moet een kind, afhankelijk van de zorg van zijn ouders om in leven te kunnen blijven, in een zelfde situatie haar/zijn gevoelens wel onderdrukken om zich te kunnen handhaven..?

    En wat doet dit geweld met de hersenen en gezondheid van onze kinderen? Als je je inleeft in een kind, zou je je dan kunnen voorstellen dat het kind angstig wordt en stress ervaart als het notabene door zijn eigen ouders wordt geslagen? Elke leek weet toch wat stress met de gezondheid van een mens kan doen?

    Waarom is het argument dat een kind zou moeten kunnen rekenen op respect en liefde van zijn ouders (om die liefdevolle ervaringen zelf ook door te kunnen geven in haar/zijn relaties) eigenlijk niet voldoende?

    Ik kan nog wel even doorgaan, en er is ook al zo ongelofelijk veel over geschreven. Ik krijg de indruk dat voorstanders van de ‘pedagogische tik’ ondanks logische, redelijke argumenten toch wel blijven tikken. Ik krijg de indruk dat dit niet zozeer met ratio te maken heeft, meer met empathie. Empathie voor de kinderen met wie ze samenleven, maar vooral met empathie voor het kind wat zij zelf ooit waren. Want empathie, dat begint toch bij jezelf?

    https://www.youtube.com/watch?v=EHlvAm4huQs

    Heleen

  2. Dank Heleen, ik ben het met je eens. In dit stuk heb ik de focus gelegd op de argumenten die voorstanders van de tik gebruiken, maar er zijn aan de andere kant van de discussie genoeg redenen te bedenken, zoals jij terecht opmerkt. Het boek van Robin Grille is in deze discussie ook erg interessant, die een directe link legt tussen een vreedzame wereld en een liefdevolle opvoeding.

  3. Geen enkele ouders gaat primair er van uit zijn of haar kinderen te mishandelen.Ik zie een pedagogische tik als een hulpmiddel om de opvoeding en vorming van het kind ter hand te nemen. Uiteraard vormen een scala van maatregelen om een gestelde opvoedingsdoel te bereiken. De mens is verschillend van aard. Daarom zal het voorkomen dat er verschillende maatregelen per gezin getroffen worden om het kind op te voeden. Er moet mijns inziens een duidelijk onderscheid gemaakt worden tussen pedagogische tik als hulpmiddel om met andere samenhangende maatregelen te geraken tot goede opvoeding en vorming van het kind en het mishandelen van de kinderen. Dit laatste zie ik als uitzonderingsgevallen als gevolg van onder ander gezinsspanning,armoede,frustratie. Ik zei eerder dat niemand anders de beste liefde heeft voor de kroost dat de ouders zelf. Uitgaande van deze vaststelling alleen,geloof ik niet dat ouders opzettelijk hun kinderen zullen willen pijnigen. Ik moet mij haasten dat ik zeer zuinig gebruiker ben geweest van toedienen van pedagogische tik. Ik de 28 jaar heb ik mijn dochter slechts twee keren een tikje op haar bil moeten geven. Zij was toen 4 en 6 jaar oud. Ook mijn vader heeft mij slechts twee keren moeten straffen met een tik,omdat ik de etnische normen die hij mij had bijgebracht overboord gegooid had. Verder is het zo dat opvoeding ook cultuur geengageerd is. De normen en waardenstelsel van Nederland is niet identiek aan die van India of welk Afrikaans land dan ook. kinderen hebben zeker rechten,die niet door de Staat hoeven worden vastgesteld. De rechten ontlenen zij aan het geboren zijn. De ouders zijn primair de bewakers van de rechten van het kind afhankelijk van de maatschappelijke ontwikkeling en status van een land. De Staat is vaak extravagant bandeloos of wanordelijk en wil vanuit die positie de rol van de ouders overnemen. Nogmaals,uitzonderingsgevallen daargelaten.

Geef een reactie

slot pro jepang